Borsada Açığa Satış Nedir? Nasıl Yapılır?
Borsada Açığa Satış Nedir?
Açığa satış, yatırımcının elinde bulunmayan bir menkul kıymeti, çalışmış olduğu aracı kurumdan ödünç alarak belirli bir vadede ödünç aldığı menkul kıymeti iade etmesine denir. ‘’Short Position’’ olarak da adlandırılan açığa satış işlemleri, borsada ayı piyasası oluştuğu zamanlarda veya bir menkul kıymette fiyat düşüşü öngörmesi halinde yatırımcının kar elde etme amacı ile yaptığı işlemler olarak tanımlanmaktadır. Açığa satış işlemlerinin kazanç potansiyeli yüksek olsa da zarar durumunun oluşması da mümkün olmaktadır. Bunun önüne geçmek için yatırımcılar kendilerine uygun bir strateji belirleyip, beklentileri iyi yorumlayıp, verecekleri emrin zamanlamasını iyi belirlemek zorundadırlar aksi taktirde olası zarar gerçekleşmesi olasılığı yükselecektir.
Sermaye piyasalarında bir yatırımcı ilgili menkul kıymetin gelecekteki fiyatının yükseleceği beklentisi ile hareket etmekte, düşük fiyattan satın alınmış olan menkul kıymetin fiyatı ile yükselen fiyatlar arasındaki farktan kazanç elde etmeyi arzulamaktadır. Diğer taraftan, piyasanın veya ilgili menkul kıymetin fiyatının düşmesi ile de kazanç elde etmek mümkündür. Açığa satış işlemleri bu düşünce ile yapılmaktadır. Diğer bir deyişle açığa satış işlemi yapanlar ilgili menkul kıymetin veya piyasanın fiyatlarının düşeceğinden hareket etmekte ve yüksek olduğunu düşündükleri fiyat seviyesinden, bir başka kişi veya kurumdan ilgili menkul kıymeti ödünç almak suretiyle satış yapmakta daha sonra fiyatların düşmesi ile ilgili menkul kıymeti daha düşük fiyattan satın alıp ödünç aldıkları kişiye geri vermekte ve aradaki fiyat farkından kazanç sağlamaktadırlar. Açığa satış işlemlerinin hem yatırımcılar hem de piyasalar açısından bazı riskler oluşturduğu açık olmakla birlikte açığa satış işlemlerinin işlem hacmini artırmasından fiyat etkinliğini sağlamasına katkıda bulunmasına kadar çok çeşitli yönlerden piyasanın doğru oluşumuna destek olmasından ötürü hemen her ülke öz düzenleyici kurumları detaylı veya çok genel olarak açığa satış düzenlemeleri yapmıştır.
Borsada Açığa Satış Nasıl Yapılır?
Borsada açığa satış işlemleri basit olarak dört adımda yapılmaktadır. İlk olarak yatırımcılar düşüş hareketi ön gördükleri hisse senedini seçerler ve çalıştıkları aracı kuruma açığa satış emri gönderir. İkinci adımda, aracı kurum yatırımcı adına, elinde hisse senedi bulunduran bir diğer yatırımcıdan ödünç hisse alır. Ardından bu hisseler, yatırımcıya sanki o hisselere sahipmiş gibi satması için teslim edilir. Üçüncü adımda ise ödünç alınan hisse senetlerinin satışı gerçekleştirilir ve yatırımcı nakit varlık elde eder. Son olarak hisse fiyatının aşağı yönlü hareket etmesi beklentisinde olan yatırımcı, olası fiyat düşüşünde hisseyi daha düşük fiyattan satın alarak ödünç aldığı hisselerin iadesini gerçekleştirir ve kar pozisyonuna geçerek işlem kapanır. Aksi durum gerçekleşmesi halinde, yani hisse fiyatı düşüş yönünde fiyatlama yerine yükselirse yapılan işlemde olası zarar durumu mümkündür. Örnek vermek gerekirse:
Bir yatırımcı A hissesi başına 100TL’den borçlanarak 10 adet satar. (100x10=1000TL)
Ardından hisse fiyatı 90TL’ye geriler ve yatırımcı bu hisseleri geri alarak borç aldığı hisselerin iadesini gerçekleştirir. Sonuç olarak (100-90) x10=900 (1000-900=100TL kar) oluşur.
Yüksek risk barındıran bu işlemleri yapabilmek için aracı kurumlar bir miktar teminat talep etmektedir. Kredili işlem şeklinde işlem değerlendirildiğinden, bu işlemleri yapabilmek için belli sözleşmelerin imzalanması gerekiyor. Ayrıca unutulmaması gereken bir diğer husus da bu işlemlerde faiz ve komisyon masrafları oluşabilmektedir.
Açığa satış yasağının sağlıklı piyasa oluşumu ve adil fiyat belirleme konusunda oldukça gerekli olan bir uygulama olduğunu unutmamak gerekir. Yatırımcıların yükseliş yönlü pozisyon alması dışında kısa pozisyon alması bulunduğu piyasanın likiditesini de artıracağından gerek yurt içi gerekse yurtdışı yabancı fonların hisse senetlerinde pozisyonlanmasını kolaylaştıracaktır. Ülkemizde güncel olarak sadece Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası’nda (VİOP) bir hisse senedine kısa pozisyon açılabilmektedir. Açığa satış işlemi özellikle spekülatörler tarafından aşırı değerlerde fiyatlanan hisse senetlerinin daha dengeli fiyatlar oluşması için kullanılan bir yöntem olarak değerlendirilebilir. Neredeyse tüm gelişmiş ülke borsalarında açığa satış işlemi aktif olarak kullanılmaktadır.